De uitdrukking ‘Iemand in een keurslijf dwingen’ betekent dat we iemand een knellende verplichting opleggen, waarbij weinig rekening wordt gehouden met individuele wensen en behoeften. Het keurslijf in letterlijke zin is een nauwsluitend kledingstuk, ook wel korset genoemd, dat is bedoeld om de taille of boezem van de vrouw te ‘corrigeren’ naar de geldende ideaalbeelden.
De oudste exemplaren stammen uit de 16e eeuw en waren gemaakt van leer of ijzer. Hoewel het korset ontwikkelingen in de mode volgde (van platte borsten naar geprononceerde boezem) bleef de smalle taille een constante. Soms was een korset zo extreem dwingend dat vele vitale organen van de vrouw werden verschoven of geplet. De longinhoud en het middenrif moesten het ontgelden. Soms zo erg dat de vrouwen die ze droegen flauwvielen.
Hoewel het dragen van een korset in de 21 eeuw niet meer gebruikelijk is, willen de meeste mensen nog steeds graag voldoen aan het heersende schoonheidsideaal. Dat geldt vooral voor vrouwen en de laatste decennia ook voor steeds meer mannen. De digitale wereld en de commercie dragen bij aan een maatschappij waarin ons permanent beelden voorgehouden worden van een ideaal lichaam. Een dik of ongetraind lichaam wordt over het algemeen gezien als ongezond en onwenselijk. Een strak, slank en gespierd lichaam staat voor een succesvol en gezond leven. En of we het nou willen of niet, we gaan ons spiegelen aan dit soort voorgehouden beelden. En daarmee worden ze deel van hoe we naar onszelf en naar elkaar kijken.
Het keurslijf van vandaag de dag bestaat dus niet meer in de vorm van een strak kledingstuk (alhoewel er nog steeds corrigerend ondergoed is) maar wel in de vorm van een bijna dwingende norm-verplichting. Een norm die weinig ruimte laat voor persoonlijke kenmerken en voorkeuren. En alles wat dwingend is geeft -net als het korset- te weinig ademruimte en bewegingsvrijheid.
Wat mij zo fascineert is dat het ideaalbeeld vooral lijkt te gaan over een bepaalde ‘lifestyle’ waar je alleen maar positief over kunt zijn. Iedereen wil toch knap, gezond, slank en gespierd zijn? Het wordt gebracht als iets goeds. En nee, ik ben niet tegen een gezond en gespierd lichaam. Waar het mij om gaat is dat de voorgehouden ideaalbeelden ingaan tegen de realiteit van de meeste lichamen en daardoor een negatief effect hebben op ons zelfbeeld.
De impliciete boodschap van de ideaalbeelden is dat het lichaam onder controle gebracht dient te worden. Door de geest -met veel discipline- of desnoods door het mes van de plastisch chirurg. Er is altijd wel iets dat we zouden moeten of kunnen verbeteren. Als het beeld van ons lichaam niet voldoet aan het beeld dat zich in ons hoofd heeft genesteld, dan verbergen we ons lichaam in schaamte. Als het beeld wel voldoet moet het op Instagram worden gedeeld en geëxposeerd aan de blikken van bekenden en onbekenden.
Of we nu ons lichaam in schaamte hullen of juist willen exposeren, in beide gevallen leiden de effecten van ideaalbeelden tot een vals zelfbeeld. Ons lichaam verwordt tot object, we bekijken het vanuit het oordelende perspectief van een buitenstaander. We zijn ons vooral bewust van mentale ervaringen en niet meer van de fysieke, voelbare ervaringen. Dat is vervreemdend en ziekmakend.
“De wijze waarop ik naar mijzelf kijk, hangt grotendeels af van de manier waarop anderen naar mij kijken; vandaar dat ik mij inspan om zoveel mogelijk te beantwoorden aan het voorgehouden beeld."
(Uit het boek ‘Intimiteit’ geschreven door Paul Verhaeghe, doctor in de klinische psychologie en hoogleraar aan de Universiteit Gent.)
Als opgroeiende tiener worstelde ik, zoals vele pubers, met mijn zelfbeeld. Ik had allerlei oordelen over mijzelf en dus ook over mijn lichaam. Ik vond mijn buik te dik, mijn gezicht niet mooi genoeg, etc. Ik ging extreem lijnen en kon mijn hongergevoelens negeren. Elke kilo die ik verloor bewees dat ik ‘mind over matter’ had. De taak van mijn geest was om het verachte lichaam (dat ik niet als mijn lichaam beschouwde) in bedwang te houden. Ik voelde me trots op het feit dat ik dit kon. Dat hielp mijn zelfvertrouwen. Dacht ik. Ik realiseerde me toen niet dat ik op een absoluut dwaalspoor zat: wanneer je zo afhankelijk bent van de goedkeuring van de buitenwereld is er geen zelfvertrouwen mogelijk. Ik herinner me uit die tijd het gevoel van enorme eenzaamheid. Geen wonder.
In mijn tienertijd was er weinig bekend over eetstoornissen. Inmiddels is dat anders. Naar schatting is in Nederland het aantal mensen dat aan een eetstoornis lijdt 10% en daarvan is 90 tot 95 % vrouw. Naast het ideaalbeeld spelen ook andere factoren een rol zoals opvoeding, persoonlijkheid en bepaalde gebeurtenissen. Door onderzoek is vastgesteld dat het steeds slanker wordende ideaalbeeld heeft geleid tot enorme toename van ontevredenheid over het eigen uiterlijk. In Europa en in de VS vinden 50% tot 80 % van de vrouwen zichzelf te dik. (bron: humanconcern.nl)
Het merendeel van de vrouwen vindt zichzelf dus te dik; dat wil niet zeggen dat zij ook te dik (in de betekenis van ongezond) is. Het is bekend dat zelfs de fotomodellen, die poseren voor de ‘picture perfect body’ in werkelijkheid niet dezelfde zijn als op de foto’s. Door foto's te bewerken ontstaat er een geïdealiseerd menstype dat onmogelijk kan bestaan. Als we de maten van etalagepoppen zouden loslaten op mensen van vlees en bloed zouden ze niet levensvatbaar zijn. Omdat wij ons -bewust en onbewust- toch spiegelen aan onrealistische ideaalbeelden kan dit maar leiden tot 1 ding: een diepe onvrede over onszelf. Er zijn nog nooit zoveel gevallen geweest van anorexia, maar juist ook van het tegenover gestelde: obesitas. Ik denk dat er een duidelijk verband is tussen deze uitersten. Alle eetstoornissen hebben met namelijk met elkaar gemeen dat er sprake is van een diepgaande vervreemding van wie je werkelijk bent.
De laatste jaren blijkt ook het aantal mannen dat een eetstoornis ontwikkelt toe te nemen. Drie Australische onderzoekers uit Queensland (Bond University, Stapleton, P., McIntyre, T. & Bannatyne, A. Body Image Avoidance, Body Dissatisfaction, and Eating Pathology, 2014) deden onderzoek naar het verschil in lichaamsbeleving en eetproblemen tussen mannen die regelmatig fitnessen en mannen die niet naar de sportschool gaan. De resultaten geven weer dat fitnessfanaten ontevredener zijn over hun lichaam en vaker problemen hebben met eten. Zij vertonen daarnaast ook meer symptomen die voorboden kunnen zijn voor het ontwikkelen van een eetstoornis, zoals een verstoord lichaamsbeeld.
Orthorexia is een wat minder bekende eetstoornis. Mensen met orthorexia willen uitsluitend het aller gezondste eten. Ze vermijden allerlei voedingsmiddelen, omdat ze denken dat die niet gezond zijn. Het eenzijdige voedingspatroon dat zo ontstaat leidt tot ondergewicht en ondervoeding door een tekort aan essentiële voedingsstoffen zoals essentiële vetzuren, eiwitten, vitamines en mineralen. Vaak zijn deze mensen ook obsessief bezig met sport. Het lastige is dat mensen die aan orthorexia leiden veel complimenten krijgen; ze zijn ‘goed bezig’ met hun lichaam en gezondheid. Wat niet zichtbaar is voor de buitenwereld is dat ook deze groep in een sociaal isolement komt, er is geen spontaniteit en ontspanning mogelijk. Gezond en fit worden zijn een extreme obsessie en vormen -zoals alle obsessies- een dagtaak.
SUPERFOODS, YOGA, VITAMINEN & APPS
De populariteit van superfoods, yoga en vitamineshops zou je bijna doen laten geloven dat ook steeds meer mensen heel bewust bezig zijn met de gezondheid van hun lichaam. Maar hier geloof ik evenmin dat we echt bewust in verbinding zijn met wat ons lichaam nodig heeft. Er wordt massaal een trend gevolgd die de suggestie geeft van ‘feel good’.
In dit verband is het ook interessant om te zien hoeveel apps er de laatste jaren zijn ontwikkeld. Onder het mom van ‘meten is weten’ worden we meer en meer een ‘quantified self’ waarbij we niet meer voelen hoe het met ons is gesteld, maar ons welzijn afleiden uit wat cijfers indiceren. We meten onze hartslag, onze ademhaling, ons slaappatroon, het aantal stappen dat we per dag zetten en het aantal calorieën dat we verbruiken. Het lichaam is iets dat moet voldoen aan gemiddelden en normen die door anderen zijn opgesteld. Door alles te monitoren wordt inzichtelijk wat we kunnen verbeteren.
Voor mensen die een serieus gezondheidsprobleem hebben kan zoiets een uitkomst bieden, maar voor gezonde mensen is dit juist een manier om uit hun natuurlijke evenwicht te raken. De focus ligt immers op wat het schermpje aangeeft en niet op de eigen gevoelde ervaring. Zo is er altijd werk aan de winkel en dragen deze trends bij aan een verdere splitsing tussen lichaam en geest.
Wanneer we ons alleen maar verbinden met beelden, cijfers en ideeën over het lichaam hoe verhouden we ons dan werkelijk met onszelf, ons lichaam en lichamelijkheid? Hoe kunnen we vrede hebben met onszelf als het lichaam steeds blootstaat aan een oordeel? Hoe kunnen we dit lichaam bewonen als we ons er niet mee kunnen verbinden? Hoe kunnen we als mens ooit op volle kracht verschijnen als we het authentieke lichaam niet kunnen accepteren? Kunnen we nog luisteren naar wat het lichaam te vertellen heeft? Wat het nodig heeft? Misschien heeft het rust nodig in plaats van weer naar de sportschool. Misschien heeft het even behoefte aan extra voeding in plaats van een calorie-arm dieet. Misschien vertelt het je iets dat afwijkt van de geldende norm, kun je dat dan toch honoreren?
Wanneer we ons lichaam afkeuren, keuren we onszelf af. Dan verkeren we in een staat van oorlog met ons lichaam. We kunnen ons simpelweg niet verbinden met dat wat we continue (af)keuren. Er is geen ruimte voor nuance, voor zachtheid, voor luisteren naar wat er nodig is. Er is alleen maar die harde oordelende stem van de criticus.
Het is lastig én moedig om je te bevrijden uit het keurslijf. Om je eigen vrije geest te ontwikkelen. Je hebt namelijk geen publiek dat je aanmoedigt. Het gevaar om een 'outcast' te worden op de loer. Dat wil niemand. Dus liever laten we onszelf in de steek dan het risico van sociale uitsluiting te nemen. Het beeld dat we daarbij hebben is dat van diepe eenzaamheid.
Wat een ironie: het tegendeel is namelijk veel meer waar. In het keurslijf blijven is het recept voor diepe eenzaamheid. Je hebt de autoriteit over jezelf uit handen gegeven aan ‘de ander’ die de norm bepaalt. Je hebt het contact met je lichaam verbroken en bent daarmee verwikkeld geraakt in een leven dat bestaat uit oordelen. Het contact met jezelf en met je lichaam verliezen is een eenzame en rusteloze staat van vervreemding. Welzijn, ontspanning, vrede en vreugde zijn ver te zoeken.
In dit kader wil ik eindigen met twee belangrijke documentaires die scherpe kanttekeningen plaatsen bij het schoonheidsideaal en je wellicht kunnen inspireren om met een milde blik naar jezelf te kijken. Als eerste de documentaire ‘Beperkt houdbaar’ gemaakt door de Nederlandse Sunny Bergman in 2007. In navolging op deze documentaire heeft zij zich ingezet om de media ertoe te bewegen om foto's van echte mensen te publiceren en niet de bewerkte photoshop-versies.
Een andere inspirerende en ontroerende documentaire is ‘Embrace’, uit 2016. Deze docu is een belangrijk onderdeel van het “Body Image Movement” en is gemaakt door de toen 38-jarige Taryn Brumfitt. Nadat zij het zogenaamd ideale lichaam eenmaal had bereikt ervaarde ze toch geen geluk. Ze realiseerde zich toen dat ze veel gelukkiger was zonder het gedisciplineerde regime van sporten en op haar voeding letten.
Bovenstaande foto's van Taryn op facebook kregen een stortvloed van reacties. Positieve reacties maar ook een shockerende hoeveelheid negatieve reacties. Deze reacties waren voor haar de aanleiding om een documentaire te maken waarin ze de betekenis van het schoonheidsideaal onderzoekt door interviews met diverse vrouwen over de hele wereld. Haar film promoot een leven zonder obsessie voor een schoonheidsideaal. Een belangrijke drijfveer was dat zij door zelfacceptatie het voorbeeld wil zijn voor haar jonge dochter en haar wil meegeven dat ze helemaal okee is zoals ze is. Ze wil dat haar dochtertje zich in vrijheid kan ontwikkelen tot een authentiek mens, die goed in haar vel zit zonder de knellende banden van keurslijf te hoeven voelen.
‘These bodies of ours are so magical, we just have to see them through the right lens’
-Taryn Brumfitt-
- tekst: Chris Dijkstra | simmerblau | april 2019 -
beeldmateriaal: tekeningen korset: onbekend, foto Barbie: Mattel, Foto Taryn Brumfitt: Taryn Brumfitt (facebook), overige tekeningen: simmerblau
Wauw! Mooi omschreven Chris. Een serieus probleem. Gelukkig zijn er ook steeds meer mensen zich bewust van het feit dat het gaat om steeds meer jezelf te mogen zijn met alles wat dat behelst. Daarin kunnen we ook een spiegel zijn voor elkaar...
.......................................................................................
Op 1-5-2019 schreef Jacqueline:
Dank je wel voor je mooie artikel Chris, een hart onder de riem....
Hoi Chris; uit mijn hart gegrepen, dank je.
..............................................................................................................................................................
Dank voor je interessante en inspirerende artikel!