Al weer enige tijd geleden las ik een interview met trendwatcher Lidewij Edelkoort. Zij stelde dat in onze sterk gedigitaliseerde leefomgeving de behoefte aan tactiliteit groeit. Hoe meer sociale media en touchscreens hoe minder er sprake is van “touch” in de betekenis van werkelijk contactvol aanraken. Richard Kearney, professor in de filosofie op het Boston College, schrijft in augustus 2018 op een forum “We moeten onze weg in een tastbare wereld terug vinden. We moeten terugkeren van top tot teen, van hersenen tot vingertop, van iCloud naar de aarde." Daadwerkelijk tastbaar en afgestemd contact is nodig voor ons welzijn, het is een eerste levensbehoefte.
Het belang van voelbaar contact werd al in de late jaren ’50 aangetoond in een zeer bekend en niet onomstreden experiment met jonge aapjes, gedaan door de psycholoog Harry Harlow. Jonge aapjes verkiezen een surrogaatmoeder gemaakt van zachte stof boven een surrogaatmoeder gemaakt van koud en hard ijzer. Zelf als de ijzeren moeder de plek is waar voeding wordt aangeboden. Het jonge aapje gaat dan wel eten halen bij de ijzeren moeder maar keert onmiddelijk daarna terug naar de moeder gemaakt van stof, daar zoekt het troost, via het zachte huidcontact. (https://www.youtube.com/watch?v=_O60TYAIgC4).
De positieve effecten van aanraken van baby’s en kleine kinderen zijn in meerdere onderzoeken aangetoond. Zij die regelmatig met aandacht worden aangeraakt groeien beter dan de kinderen die nauwelijks worden aangeraakt. Ze ontwikkelen zich niet alleen verstandelijk beter, maar ook motorisch. De tastzin is een van de zintuigen die zich als eerste ontwikkelt en die het langst intact blijft, langer dan het zicht of het gehoor. Inmiddels is door vele studies duidelijk dat aanraken een eerste levensbehoefte is, net als eten en drinken. Niet alleen voor onze baby-tijd maar ook voor de rest van ons leven.
Aanraking is het meest intiem van alle zintuigen. In de aanraking is er direct contact zonder een tussenliggend medium zoals ‘geluid’ bij horen of ‘licht’ bij zien. Onze huid is ons grootste orgaan en de huid zit vol sensoren die via het zenuwstelsel prikkels doorgeven aan de hersenen waar een verbinding gemaakt wordt met ons emotionele brein. In dit deel van onze hersenen wordt beoordeeld of de aanraking gewenst of ongewenst is. Als de aanraking gewenst is, wordt het hormoon oxytocine aangemaakt. Oxytocine wordt geassocieerd met stressvermindering en een gevoel van vertrouwen en verbondenheid.
Ook zonnestralen, een warme douche en zachte stoffen kunnen een positief gevoel van welzijn oproepen. Toch blijft aanraken tussen mensen onvervangbaar. Behalve welzijn wordt ook sociale verbondenheid en geruststelling gecommuniceerd. Een arm om je heen, een omhelzing en zelfs het geven van een hand. Doordat dit sociale contact steeds vaker via de digitale media tot stand komt, verliezen we meer en meer het werkelijke contact. Een “emoticon” of een emotie-ikoon vervangt de uitdrukking van ons gezicht of onze gebaren.
Het is interessant om te bedenken dat we in het fysieke contact met de ander niet zozeer de ander voelen, maar vooral ons eigen lichaam ervaren. Contact met je lichaam is de enige manier om daadwerkelijk aanwezig te kunnen zijn bij wat je ervaart in het leven. Wanneer we ons leven voornamelijk mentaal benaderen zullen we in gedachten dwalen. Gedachten gaan meestal over het verleden of over een mogelijke toekomst. Om echt in het hier en nu aanwezig te zijn helpt het om ons lichaamsbewustzijn te vergroten. De ervaringen van het lichaam zijn namelijk altijd in het hier en nu. Iets voelt wel of niet goed. Je hebt ergens wel of geen pijn. En je kunt het verschil waarnemen tussen pijn met een fysieke of een emotionele oorzaak. Het lichaam liegt niet. Er is geen twijfel mogelijk.
Wanneer je met je hoofd gaat waarnemen is er ineens wel twijfel mogelijk. Teveel in onze gedachten en verbeelding leven betekent dat we los komen te staan van werkelijke ervaringen. "In ons hoofd leven" kan aantrekkelijk lijken want in onze mentale wereld kunnen we onszelf van alles wijs maken. Het lijkt een ideale mogelijkheid om te vluchten voor emoties die we moeilijk vinden om te voelen en te verwerken.
Huidcontact kan helpen om die lastige emoties te ontladen. Een arm om je heen helpt en geeft ons het gevoel niet alles alleen te hoeven doen. Gedeelde smart is halve smart. Maar hoe doe je dat als je niet geleerd hebt om uit te reiken? Als je bent opgegroeid in een omgeving waar contactvol aanraken niet vanzelfsprekend was? Of waar misschien wel sprake was van aanraking, maar niet op een manier die passend en ondersteunend was. Dan vertrouw je de aanraking niet meer en is het "vluchten in je hoofd" een vertrouwde route, weg van de emotionele pijn.
Echter: niet doorvoelde emoties zoals angst, pijn, jaloezie, verdriet etc. worden opgeslagen in het lichaam. Wanneer emoties geen ontlading vinden dan blijven spieren op een dieper niveau in ons lichaam aangespannen. Uiteindelijk zorgen de aangespannen spieren ervoor dat we iets niet meer voelen: we verharden. Teveel trauma’s of negatieve emoties die we niet kunnen verwerken zorgen er dus voor dat we letterlijk een pantser creëren door te verharden in delen van ons lichaam.
De pantsering werkt alleen als het doet wat het moet doen: voorkomen dat we nog meer geraakt worden. Daarom houden diep gekwetste mensen iedereen, ook mensen met goede bedoelingen, vaak op afstand. Aangeraakt worden is een bedreigende ervaring voor gepantserde mensen; want wanneer iemand je aanraakt, wordt niet alleen het lichaam aangeraakt maar direct ook de geest. Daarom kan aanraken “eng” zijn. Wie weet wat er allemaal loskomt als er een mogelijke ontlading plaatsvindt?
Het pantser beschermd ons weliswaar tegen emoties die we niet willen voelen, maar het pantser verhindert ook dat gevoelens die we wél willen ervaren ons eveneens niet meer echt bereiken. We voelen ons afgesloten, ervaren eenzaamheid, gebrek aan liefde en vertrouwen. Het pantser zet ons letterlijk en figuurlijk klem. Er is een verlangen naar het volle leven, maar we ervaren het afgescheiden zijn daarvan.
Het kan verschrikkelijk beangstigend voelen om het pantser los te laten. Hoe beperkend het harnas ook voelt, het is immers ook een bondgenoot (geweest). Vaak is het harnas ontstaan in tijden waarin we klein waren en niet in staat waren om onze emoties te doorvoelen en te verwerken. We hadden toen geen andere keus dan ons af te sluiten. Het is niet prettig, maar het voelt wel vertrouwd en dat geeft een houvast. Daarom kunnen we het een groot deel van ons leven meedragen. Pas wanneer het verlangen naar een voller leven in vrijheid, liefde, vertrouwen en ontspanning groter wordt dan de angst voor het onder ogen zien van alle opgeslagen pijn en verdriet, pas dan kan er heling plaats vinden. Daar is moed voor nodig. Het kan heel ondersteunend zijn om daarbij hulp te zoeken.
Het is niet verwonderlijk dat deze heling vooral dient plaats te vinden via de aanraking. Wanneer we iemand met de juiste aandacht aanraken kan de aanraking een uitnodiging zijn. Een uitnodiging om te ontspannen tot in het diepst van het "hart-hoofd-lichaam-bewustzijn". Het is behulpzaam om tijdens dit helingswerk ook verbaal te blijven communiceren. Door met precisie de juiste woorden te geven aan lichamelijke ervaringen ontstaat er ook mentaal begrip. Immers; als het lichaam wordt aangeraakt zal niet alleen de fysieke spanning in de spieren aangeraakt worden maar ook de geestelijke spanning die daarmee samenhangt. Pas wanneer iemand de fysieke spanning met het emotionele kan verbinden zal de spanning -die soms jaren oud kan zijn- alsnog worden losgelaten. Er kan langzaamaan een besef ontstaan dat het echt mogelijk is de eigen emoties te doorvoelen en los te laten. De vastgehouden energie kan dan weer gaan stromen.
Mijn leraar Nishant Matthews verwoordde het heel simpel en waar:
“Touch helps you to watch inside and come into presence”.
En daarmee bedoelde hij zeker niet het aanraken van touchscreens!
- tekst: Chris Dijkstra | simmerblau | 2014, bewerking december 2018 -
Beelden: foto beeldscherm: simmerblau, beelden aap-experiment: Harry Harlow op YouTube, emoticons: internet, tekening free hugs: simmerblau, tekening hand in hand: simmerblau
Op 10 mei 2020 schreef Manon:
Wat een mooi artikel. Ik vind het altijd zo een intens gevoel met mn man en mn kinderen knuffelen. Ik voel altijd de liefde stromen en vraag me dan altijd af of ik hun liefde voel of mijn eigen liefde. Ik ervaar ook zelf dat het werkt zoals je beschrijft. Als ik druk ben in mn hoofd ga ik door aanraking uit mn hoofd naar mn lichaam, het geeft een gevoel van geborgenheid. Hoe houden we de ander halve meter maatschappij vol met mensen die dichtbij ons staan en we van nature de behoefte hebben om elkaar aan te raken? Is er een alternatief? Ik ervaar het ook met een massagemat, dat de focus op het lichaam is, maar dan voel ik niet die intense geborgenheid. Nog tips? Groetjes manon
Op 10 mei 2020 schreef Willy van den Brand:
Mooi en helder verwoord waarom aanraken zo belangrijk is! Met name nu, in ons digitale tijdperk, is het goed om dat besef weer eens door te laten dringen... Dank!
Op 13 januari 2015 schreef Stijn Gabeler:
Hoi Christine, een mooie site met een prachtige blog #simmerblau - goed dat je zo schrijft over de wijze waarop je kijkt naar angsten en het werken met bewustwordende lichaamscontact. Ik geloof dat hier best een documentaire waardige productie uit te maken valt. Een boek schrijven is meestal ook iets wat hieruit kan voortvloeien. Gewoon schrijven wat je gevoel je ingeeft maakt het tastbaarder. Ik zie dat je echt goed bezig bent. Ben benieuwd of ik je een keer kan intervieuwen en of we een keer een soundcloud rapportage kunnen maken of youtube productie. Groetjes en tot ziens bij Stichting de Roos
Op 31 december 2014 schreef Frank van der Meer:
Geweldig artikel over het belang van aanraken en aangeraakt worden. Mooi dat je dit zo
hebt uitgediept. Juist in deze tijden van social media, van 'sociaal'
contact op afstand, lijkt mij fysiek contact, aanraking, van het
grootste belang. Van Facebook naar Feelbook misschien, of van Twitter
naar Hugger. Afijn, mooi verwoord Chris!
Liefs van Frank