Veel mensen kennen de “innerlijke criticus” of de “interne saboteur”. Het zijn een soort stemmetjes in jezelf die overal commentaar op geven. Soms op jezelf, soms op de ander of op “de wereld”. Deze stemmen hebben hun oorsprong in oude emotionele pijn. In (bijna) iedereen sluimert deze pijn. Het zijn levenservaringen, vaak al in onze jonge jaren ontstaan, die nog niet volledig geaccepteerd zijn en meestal zijn we ons er ook niet volledig bewust van. De stemmetjes proberen ons weg te houden bij het doorvoelen van de oude pijn. Door kritiek te leveren bagatelliseren we de pijn en komen we er niet aan toe de pijn werkelijk onder ogen te zien. De innerlijke criticus en de oude pijn zijn dus onlosmakelijk met elkaar verbonden en kunnen je levensgeluk behoorlijk in de weg staan.
Eckhart Tolle, een spiritueel leermeester, beschrijft dit fenomeen als het “pijnlichaam”. Hoewel zijn boek “De kracht van het Nu” alweer jaren geleden verscheen blijft zijn visie actueel en compleet. Het doorgronden van het pijnlichaam is van groot belang wanneer je verlangt naar een meer ontspannen en positiever leven. Tolle ziet het pijnlichaam als een energetische entiteit bestaande uit een verzameling van oude emoties die nog steeds actief kunnen zijn omdat ze niet verwerkt zijn. Als kind leren we ons aanpassen aan de omgeving waarin we opgroeien om ons zo te verzekeren van liefde, zorg en waardering. Wanneer er een gebrek aan één van deze zaken ervaren wordt dan slaat onmiddellijk angst toe want voor een kind is dat levensbedreigend. Het kind kán immers niet voor zichzelf zorgen. We realiseren ons als kind dat kind-zijn betekent dat we afhankelijk zijn van anderen en dat maakt kwetsbaar.
Meestal wordt kinderen niet geleerd hoe ze kunnen omgaan met gevoelens van kwetsbaarheid. Sterker nog: kwetsbaarheid wordt vaak veroordeeld als zwakte. De meest voor de hand liggende strategie is dan om je te gaan wapenen tegen kwetsbaarheid door de behoefte aan liefde, zorg en waardering te verdringen. Hoe? Door minder te voelen en meer vanuit je “hoofd” te leven.
In onze maatschappij wordt “leven vanuit je hoofd” beloond. We krijgen waardering wanneer we presteren en zelfredzaam zijn. Door diploma's te halen hopen we op status en aanzien. Aangemoedigd door familie, door school en door de maatschappij denken we op het goede spoor te zitten… Totdat je het op een gegeven moment niet meer volhoudt om alsmaar te presteren. Vaak zijn dat de momenten waarop je te maken krijgt met ingrijpende gebeurtenissen zoals verlies van je baan, ziekte, scheiding, burn-out en dergelijke. De strategie om vanuit je hoofd te leven en controle te willen houden werkt niet meer. Vanuit je hoofd leven vergroot de verwarring. “Waarom overkomt mij dit? Ik doe toch altijd zo mijn best?”
We raken in gevecht met verdriet, boosheid of angst, kortom met onze pijn. We ervaren een tekort (aan liefde, zorg en waardering) en voelen paniek. Net als toen we kind waren. We vinden dat we het niet verdiend hebben. Of we vinden dat we het juist wel verdiend hebben: “Zie je wel, ik ben een “loser”. De interne stemmen gaan tekeer. De onbewuste herinneringen aan de kind-pijn worden wakker gemaakt uit hun sluimertoestand. Je voelt je eigen pijn en kwetsbaarheid en dat is nou precies wat je niet wilde voelen.
Wat er eigenlijk gebeurt is dat de emotionele gebeurtenissen het pijnlichaam activeren. Het pijnlichaam doet er alles aan om emoties niet te doorvoelen omdat er een diepe overtuiging is de pijn niet aan te kunnen. Ingeborg Bosch beschrijft in haar boek “Illusies” een aantal afweervormen om het voelen van pijn te vermijden.
Eén van die afweervormen noemt zij Valse Hoop; hierbij klampen we ons vast aan de gedachte dat we wel degelijk kunnen krijgen wat we nodig hebben (liefde, zorg en waardering) als we maar beter ons best doen, aardiger zijn, slanker zijn, slimmer zijn, meer geld hebben, een diploma hebben, zorgen dat anderen tevreden zijn, enzovoort.
Een andere is Valse Macht; hiermee bedoelt zij de gedachte dat we wel degelijk kunnen krijgen wat we nodig hebben als de ander nou maar eens zou veranderen. Het kenmerk hier is een (ver)oordelende en superieure houding tegenover anderen. De gedachte is dat ik het bij het juiste eind heb en dus niet kwetsbaar ben: “De wereld/mijn baas/mijn partner is gek/oneerlijk/liefdeloos, ik niet”.
Een derde afweervorm, wellicht ook herkenbaar voor velen, is Ontkenning van Behoeften. De kern van deze afweervorm is dat het helemaal niet erg is dat we niet krijgen wat we nodig hebben omdat…. we niets nodig hebben/niet kwetsbaar zijn/niet behoeftig zijn. Bijvoorbeeld: “Ik heb helemaal geen problemen met mijn ontslag” of “Met mij gaat het prima hoor, ik red me wel.”
Het lijkt alsof er sprake is van een volwassen bewustzijn maar bij nader onderzoek is deze afweervorm goed te herkennen aan het ontbreken van levenslust, passie en diepe gevoelens. Het is een masker naar de buitenwereld, maar ondertussen erkennen we niet hoe groot de behoefte is aan liefde, aandacht en waardering.
Wat al deze reacties op pijn met elkaar gemeen hebben is dat het afweermechanismen zijn die veronderstellen dat er iets niet goed is. De overtuigingen worden niet onderzocht en dus wordt de onderliggende pijn nooit geheeld. Dat is ook waarom Ingeborg Bosch ze illusies noemt; ze lijken houvast te bieden, maar in feite doen ze dat helemaal niet.
Zolang we niet gaan onderzoeken zullen we onbewust blijven en ons nog steeds identificeren met oude pijn en daardoor met ons kind-zijn. Als kind konden waren we afhankelijk van de zorg van volwassenen om te kunnen overleven. Inmiddels zijn we zelf volwassen geworden en kunnen we ons anders verhouden tot onze behoeftes.
De heling van oude pijn begint wanneer je bereid bent om oude pijn te erkennen, het in de ogen te kijken, het te voelen, te onderzoeken en het zo alsnog te verwerken.
Het kan heel ondersteunend zijn om hier hulp bij te vragen omdat je je eigen valkuilen vaak niet herkend. Je zult dan ontdekken dat de pijn die je zo vreesde het voertuig wordt op weg naar een volwassen bewustzijn en een diep gevoel van thuis zijn in jezelf. Wanneer je stopt met vechten tegen pijn komt er veel energie beschikbaar en zul je ervaren dat er eindeloos veel mogelijkheden zijn om met moeilijke situaties om te gaan.
- Chris Dijkstra | simmerblau | januari 2016 -
Op 22-5-2016 schreef Natasja
Prachtig omschreven, het intense proces. Wijsheid ontstaat na geheelde pijn, wijsheid is geheelde pijn... Bedankt voor het delen!
Op 11-9-2018 schreef Isabelle
Mooi artikel, duidelijk verwoord. Dankjewel.